Lümbaqo (bel ağrısı) onurğanın aşağı hissəsində ağrıların olması ilə, daha konkret olaraq, qabırğa kənarları ilə aşağı sağrı büküşü arasındakı orta xətdə ağrının olması ilə müəyyən olunur. Ağrılar kəskin və ya xroniki, daimi, yaxud, yerdəyişən ola bilər. O, həmçinin, ayağa və sağrıya yayılan küt ağrı, kəskin ağrı, yaxud, göynəmə hissi kimi təsvir edilə bilər; zəiflik, hissiyyatın itməsi, yaxud, iynəbatma hissi ilə müşayiət olunur.1 Bel ağrıları müxtəlif olur, onlara diaqnostika və müalicədə çətinlik törədən struktur, biomexaniki, biokimyəvi, tibbi və psixososial faktorlar aiddir. Belin aşağı hissəsində ağrı, (BAA) yaxud, lümbaqo istənilən yaşda istənilən insanda rast gəlinə bilər, lakin 35-55 yaş qrupunda üstünlük təşkil edir.1 Bu bütün ölkələrdə və mədəniyyətlərdə mövcuddur, lakin daha çox inkişaf etmiş ölkələrdə yayılmışdır. Hesab edilir ki, həyatının müəyyən dövründə insanların 80%-i bel ağrılarından əziyyət çəkmişlər.2,3 Müəyyən etnik və ya irqi mənsubiyyətli insanlarda bu xəstəliyə meyilliyi müəyyən edən genetik faktorlar təyin edilməmişdir.4 Bel ağrılarının ölüm göstəricisinə təsir etməməsinə baxmayaraq, xəstələnmə halları iş qabiliyyətinin itirilməsi, tibbi xidmətlərin göstərilməsi və sərfiyyata görə cəmiyyət üçün nəzərəçarpacaq dərəcədə əhəmiyyətlidir.2,5,6 Potensial risk faktorlarına hündür boy, siqaret çəkmə və patoloji piylənmə aiddir.4 Bel ağrıları səbəbin identifikasiyasına görə spesifik və qeyri -spesifik olmaqla differensiasiya edilir. Spesifik bel ağrılarının səbəblərinə fəqərəarası diskin prolapsı, spondilolistyoz, degenerativ anatomik dəyişikliklərə görə spinal stenoz, birincili, yaxud ikincili şişlər, sümük sınıqları, osteomiyelit və sakroiliit kimi iltihabi xəstəliklər aiddir. Bəzi hallarda dəqiq patoanatomik əlaqənin müəyyən edilməməsi səbəblərin çoxfaktorluluğuna dəlalət edir. Əgər dəqiq patoloji xarakteristika identifikasiya olunmayıbsa, bu qeyri-spesifik BAA kimi qiymətləndirilir.1 Ümumilikdə 6 həftədən az müddətdə davam edən ağrı sindromu kəskin, 6-12 həftə -yarımkəskin, 12 həftədən artıq davam edən isə xroniki ağrı kimi qiymətləndirilir.1 Kəskin ağrı halları bir çox pasiyentlərdə xoş proqnozlu olur, lakin əhalinin əksər hissəsində belin aşağı hissəsində xroniki ağrı sindromu kimi qiymətləndirilən daimi ağrı inkişaf edir.3 Əksər hallarda birləşdirici toxumanın müxtəlif növləri pataloqoanatomik qeyri-stabillik olmadan 6-12 həftə ərzində sağalır. Toxumanın ləng sağalması, məs., avaskulyar fəqərəarası diskdə olduğu kimi, bəzən belin aşağı hissəsinin xroniki ağrı sindromunun yaxşılaşmasına mane ola bilər. Müxtəlif tədqiqatlara əsasən, pasiyentlərin 15-20% -də davamlı ağrılar yaranır və 2-8%- də xroniki ağrı olur. 6 aydan artıq müddətə əmək qabiliyyətini itirmiş pasiyentlərin sonradan yarısından da azı iş həyatına qayıdır; iki illik əmək qabiliyyətinin itirilməsindən sonra iş həyatına qayıtma ehtimalı azalır.4 Ağrı sindromunun patofizioloji xarasteristikası mürəkkəb və çoxşaxəlidir. Onurğa sütununun bel nahiyəsinin çoxsaylı anatomik struktur və elementləri (sümük, bağlar, vətərlər, disklər, əzələlər) öz rolunu oynayır.1,2,7 Bel nahiyəsinin bu komponentlərindən bir çoxu toxuma zədələnməsinin stimuluna cavab olaraq nosiseptiv siqnallar generasiya edən sensor innervasiyaya malikdir. Digər səbəblər nevroloji ola bilər (məs., işias). Əksər xroniki BAA qarışıq nosiseptiv və neyropatik etiologiyalı olur.2 Ağrı təkcə onurğanın müxtəlif komponentlərindən yaranmır, həmçinin, qarın boşluğunun və kiçik çanaq orqanları və qonşu strukturlardan ötürülə bilər. Appendisit, anevrizma, böyrək xəstəlikləri, dalaq infeksiyaları və kiçik çanaq orqanları və yumurtalıq xəstəlikləri kimi xəstəliklərdə əlamət və simptomlar çox vaxt oxşar və yanaşı olurlar.6,8 Bel ağrılarının diaqnostikası anamnezin toplanmasından və pasiyentin yaşı, konstitusional simptomları, gecə ağrıları, yaxud sümüklərdə ağrıların olması, səhər buxovlanması da daxil olmaqla bütün sistemlərin qiymətləndirilməsindən başlanılır. Həmçinin, ağrının konkret xarakteristikası və kəskinliyi, zədənin tarixi, keçmiş terapiya və onun effektivliyi, həmçinin, ağrının pasiyentin işinə və onun gündəlik aktivliyinə funksional təsiri barədə məlumat toplamaq lazımdır.8 Beldə mexaniki ağrılar (hərəkət zamanı yaranan ağrılar) pasiyent gecə çarpayısında olarkən yaranan, yəni sakitlik ağrılarından fərqləndirilməlidir. Birincilər degenerasiya, yaxud, travma ilə bağlı olduqları halda, ikincilər infeksiya, yaxud, yenitörəmələrlə bağlı iltihabi problemləri ehtimal edir.1,8 Sınıq, spinal şiş, iltihabi proses və güclü sinir funksiyası pozulmalarından (məs., cauda equina nahiyəsində) xəbər verən həyəcan simptomlarını (məsələn, qızdırma, çəki itkisi, yaşın 20–dən az olması, artan dözülməz ağrılar və perineal paresteziyalar) istisna etmək lazımdır.1 Bel nahiyəsinin hərəkətliliyinin dərəcəsinin yoxlanılması, ağrılı nahiyənin palpasiyası, periferik nəbzin yoxlanılması, qarın boşluğu orqanlarının müayinəsi, aşağı ətrafların nevroloji müayinəsi və sinir köklərinin testi ( məs., Laseq testi, yüksək həssaslığa malik düzləndirilmiş ayağın passiv qaldırılması testi, daha dəqiq olan çarpazlaşdırılmış ayaqların qaldırılması testi) də daxil olmaqla dəqiq müayinələrin aparılması vacibdir.1,2,4 Daha ciddi patologiyaları inkar etmək üçün laborator analizlər aparılır (məs., şiş və ya infeksion xəstəliklərin inkarı üçün qanın ümumi analizi, EÇS, sidiyin analizi; çoxsaylı miyelomanın ilkin mərhələsinin inkarı üçün sidik və qan zərdabının elektroforezi).1,2 Vizual müayinələr şiş və ya infeksion xəstəliklər kimi ciddi səbəbləri inkar etmək üçün istifadə olunur, lakin anatomik patologiyalar (məs., yaşlanma ilə əlaqədar proseslər zamanı) vizual müayinələrdə, adətən, heç bir simptomu olmayan sağlam insanlarda da izlənilir. Beləliklə, BAA diaqnozu anatomik və ya fizioloji dəyişiklik əsasında qoyula bilməz. Rentgenoloji müayinə beldə kəskin ağrı zamanı ilk 30 gündə və ciddi simptomlar olmadıqda məsləhət görülmür. Rentgen güclü travma, 50 yaşdan yuxarı insanlarda orta ağırlıqlı travma olduqda, osteoporozlu xəstələrdə və ya steroidlərdən uzun müddət istifadə edən pasiyentlərə məsləhət görülür. Daimi bel ağrısına dəqiq diaqnoz qoymaq üçün əlavə vizual müayinələr-kompyuter tomoqrafiya, diskoqrafiya, termoqrafiya və sümüklərin üçfazalı skanerləşməsi aparıla bilər. KT, adətən, onurğada sümüklərdə anatomik xarakteristikanın qiymətləndirilməsi, eyni zamanda, MRT yumşaq toxumalarda dəyişiklikləri, məsələn, disk yırtığı və sinir uclarının kompressiyasını təyin etməyə imkan verir.
Sonrakı testlərə tibbi baxış zamanı aşkar olunan nevroloji simptomatikanın və ya nevroloji defisitin qiymətləndirilməsinə imkan verən elektrodiaqnostika (elektromioqrafiya və ya sinir keçiriciliyinin yoxlanılması) tələb oluna bilər.2 Lümbaqonun müalicəsi BAA –nın dəqiq səbəbindən asılıdır. Bundan başqa, hər pasiyent individual qiymətləndirilir və müalicə sağlamlıq vəziyyəti və aktivlik dərəcəsinə görə təyin edilir. Başlanğıc müalicə ona əsaslanır ki, 90% pasiyentlərdə ağrı öz-özünə keçib gedir. Hazırkı dövrdə bir çox müalicə üsulları öz təsdiqini tapıb, bəzi müalicə üsulları isə sual altındadır.8 Kəskin ağrı ilk olaraq, biomexaniki stressorların aradan qaldırılması ilə, fizioterapevtik prosedurlarla dəstəklənmiş qısamüddətli istirahətlə (ultrasəs, elektromiostimulyasiya, dartınma, soyuq və istidən istifadə, manual terapiya), nosiseptiv və nevroloji zədələnmələrə qarşı yönəlmiş farmakoloji terapiya ilə (məs., steroid, QSİƏ preparatlar, siklooksigenaza-2 inhibitorları, miorelaksant, opioid analgetiklər) müalicə olunur. Xroniki fazada terapevtik müalicə istirahətdən aktiv məşğələlərə və fikizi reabilitasiyaya keçir. Radikulopatiya və ya mielopatiya ilə əlaqəli olan nevroloji ağrılar, uğursuz cərrahi müdaxilədən sonrakı vəziyyət, cərrahi əməliyyata əks göstəriş olduğu hallarda qısa müddətə qıcolma əleyhinə preparatlar təyin oluna bilər.2,4 Trisiklik antidepressantlar, adətən, xroniki ağrıların müalicəsində istifadə olunur,12 həmçinin, xaricə istifadə olunan preparatlar, məs., 5% lidokain inyeksiyası xroniki BAA zamanı effektiv müalicə vasitələrindən sayılır.4 Yerli anestetiklər, kortikosteroidlər və digər maddələr ağrılı yumşaq toxumalara, faset oynaqlara, sinir kötükcüklərinə, yaxud, epidural sahəyə yeridilə bilər. Bu inyeksiyalar kəskin ağrını yüngülləşdirir və ya xroniki ağrının kəskinləşməsinin qarşısını alır; bu dərmanların tətbiqi xəstələrə reabilitasion proqramlarda iştirak etməyə, analgetiklərdən az istifadə etməyə və ən əsası, cərrahi əməliyyatdan qaçmağa kömək edir. Paravertebral yumşaq toxumalara, məhz miofassial trigger nöqtələrə inyeksiya xroniki BAA-da geniş istifadə olunsa da, hələ ki, birmənalı qarşılanmır.4,8 Ağrı generatorunu təyin etmək üçün rentgenoloji nəzarət altında ağrıya həssas yumşaq toxumaya inyeksiyala oluna bilər. Daha sonra ağrını aradan qaldırmaq məqsədilə lokal anestetiklər kortikosteroidlərlə birgə istifadə olunur. Ağrını uzun müddətə aradan qaldırmaq üçün bəzi strukturlar radiotezlikli ablasiya və ya kimyəvi neyroliz vasitəsilə denervasiya edilə bilər.4 Konservativ müalicə ilə müqayisədə cərrahi müalicənin effektivliyi və rentabelliyi aydınlaşdırılmamış qalır. Bel nahiyəsində cərrahi əməliyyata bir çox kliniki vəziyyətlərdə, məsələn, böyük travmalardan sonrakı nevroloji təhlükəli seqmentar qeyri-stabillik, qeyri-stabil spondilolistyoz, xroniki və ya fəsadlaşmış spinal infeksiya və struktur pozulmaları nəticəsində proqressivləşən defisit-disk yırtığı, yenitörəmələr, sınıq deformasiyası və ya ağır stenoz zamanı ehtiyac olur.8 Onurğa diskləri problemlərinin cərrahi müalicəsi hələ də mübahisəli müalicə usullarındandır, çünki, yeni tədqiqatlara əsasən, əməliyyatdan sonra disk materialı yenidən rezorbsiyaya uğraya bilər.4 Cərrahi əməliyyata göstəriş olan onurğa yırtığı və radikulopatiyalar intensiv reabilitasiya və medikamentoz terapiya ilə uğurla müalicə olunur. Servikal nahiyədə problemi olan pasiyentlərin 83%-ə, problemi bel nahiyəsində olan pasiyentlərin 90% -ə yaxşı və əla nəticələr alınır. Cərrahi əməliyyatın əsas üstünlüyü-xəstənin əmək qabiliyyətini aşağı salan ağrının tez aradan qaldırılmasıdır. Qeyri-cərrahi müalicə pasiyentin sağalmasını gecikdirə bilər, onun gündəlik iş qabiliyyətini təhlükə altına sala bilər. Pasiyentin ailəsinin dağılmasına səbəb olduqdan sonra, işinə və maddi vəziyyətinə zərbə vurduqdan sonra bel ağrısının 1-2 il ərzində tam yox olması pasiyent üçün çox da mahiyyət kəsb etmir. Bu səbəblərdən cərrahi əməliyyat mütləq seçim ola bilər.4 Stasionar və ambulator pasiyentlər koqnitiv-dinamik çoxprofilli ağrı klinikalarına ən son halda müraciət edirlər. Bu müalicə üsulu, adətən, pasiyent çoxsaylı uğursuz mualicə kursları və uğursuz cərrahi müdaxilələrdən sonra nəticə əldə etmədikdə, həyat tərzində olan məhdudiyyətlə barışdıqdan sonra xəstəliyin son mərhələlərində tətbiq olunur. Müxtəlif təbii dərman vasitələri, o cümlədən, tənzimləmə yolu ilə təsir edən preparatlar zəif və orta dərəcəli bel ağrılarında effektli sayılır.

XİC üzrə faza
İltihab
Depolaşma
İmpreqnasiya
Neyrodermal

Əsas və/və ya simptomatik yanaşma
.Colocynthis-Homaccord
.Тraumeel DD

. Təkmilləşmiş dəstəkləyici detoksikasiya və drenaj, sonradan əsas detoksikasiya və drenaj: Detox-Kit . Dulcamara-Homaccord
(rütubətdən pisləşmə)
. Ranunculus-Homaccord
(qabırğaarası ağrılarda)
. Cimicifuga-Homaccord
(boyun nahiyəsində ağrı)
. Aesculus compositum
(venalarda problem)
. Rhododendroneel
(soyuq/nəm havada pisləşmə)
. Spascupreel
(kəskin lümbaqo)
. Berberis-Homaccord
(solda ağrı və böyrəkdə problem)
. Neuralgo Rheum-Injeel
(koksalgiya)

İM . Zeel
. Тraumeel
HTOD . Discus compositum
. Coenzyme compositum
. Ubichinon compositum

 

 

Terapevtik qeydlər
Аbdominal köp vacib simptomdur. Əsas müalicə səbəbin aradan qaldırılmasına yönəldilməlidir. Probiotiklər yaxşı köməkçi vasitə ola bilər. Mucosa compositum bağırsağın immun sisteminə təsir göstərir. Əsas və təkmilləşmiş drenajda istifadə olunan preparatlar və terapiya cədvəli haqqında əlavə məlumatı Terapevtik göstəricinin əvvəlində, “Terapiya cədvəlinin istifadəsi” bölməsində tapa bilərsiniz.

 

Biblioqrafik mənbələr.

1 Pangilinan PH Jr. Classification and complications of traumatic brain injury. Medscape Reference 2008. http://emedicine.medscape.com/article/326643-overview. Accessed November 1, 2010.
2 Olson DA. Head injury. Medscape Reference 2011. http://emedicine.medscape.com/article/1163653-overview. Accessed March 8, 2011.
3 Rosonke S, Legome E. Head trauma. J Emerg Med. 2006;31(4):421-425.
4 Crippen DW. Head trauma. Medscape Reference 2010. Accessed November 1, 2010.
5 Andriessen TMJC, Jacobs B, Vos PE. Clinical characteristics and pathophysiological mechanisms of focal and diffuse traumatic brain injury. J Cell Mol Med. 2010;14(10):2381-2392.
6 Wang MC, Breeze RE. Closed head injury. In: McIntyre R, Van Stiegmann G, Eiseman B, eds. Surgical Decision Making. 5th ed. Philadelphia, PA: Saunders; 2004:524-525.
7 Blyth BJ, Bazarian JJ. Traumatic alterations in consciousness: traumatic brain injury. Emerg Med Clin North Am. 2010;28(3):571-594.
8 Khan AA, Banerjee A. The role of prophylactic anticonvulsants in moderate to severe head injury. Int J Emerg Med. 2010;3(3):187-191.
9 Nampiaparampil DE. Prevalence of chronic pain after traumatic brain injury. JAMA. 2008;300(6):711-719.
10 Riggio S, Wong M. Neurobehavioral sequelae of traumatic brain injury. Mt Sinai J Med. 2009;76(2):163-172.
11 Williams WH, Potter S, Ryland H. Mild traumatic brain injury and postconcussion syndrome: a neuropsychological perspective. J Neurol Neurosurg Psychiatry. 2010;81(10):1116-1122.